ආරක්ෂිත ප්රදේශ
ශ්‍රී ලංකාවේ ආරක්ෂිත ප්රදේශ ජෛව විවිධත්ව සංරක්ෂණය සඳහා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. මානව ජනගහනයේ ශීඝ්‍ර වර්ධනය, සංවර්ධන ව්‍යාපෘති සහ නාගරීකරණය හේතුවෙන් වාසස්ථාන හැකිලීම සහ අතුරුදහන් වීම, සමහර විශේෂ වඳවීමේ තත්ත්වයට තල්ලු වෙමින් පවතී. ආරක්ෂිත ප්රදේශ තුළ මිනිස් මැදිහත්වීම තහනම් හෝ සීමා කර ඇත. එබැවින් මෙම ප්රදේශ විශේෂයන්ගේ පැවැත්ම සහතික කිරීම සඳහා කදිම වාසස්ථාන සපයමින් ඔවුන්ගේ රැකවරණය ලෙස ක්‍රියා කරයි. ආරක්ෂිත ප්රදේශ පරිසර පද්ධති සේවා සහ සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික වැදගත්කමක් ඇති ප්රදේශ ආරක්ෂා කරයි. ඊට අමතරව, මෙම ප්රදේශ මානව බලපෑම හේතුවෙන් පිටතින් සිදුවන වෙනස්කම් නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා යොමු ක්ෂේත්‍ර වේ. ශ්‍රී ලංකාවේ වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව සහ වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව මගින් ආරක්ෂිත ප්රදේශ පරිපාලනය කෙරේ.
වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව මගින් පාලනය වන ආරක්ෂිත ප්රදේශ
සත්ත්ව හා amp; වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනත ශ්‍රී ලංකාවේ සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා සහ ඒවායේ වාසස්ථාන ආරක්ෂා කිරීම සහ සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා නීතිමය රාමුවක් සපයයි. ශ්‍රී ලංකාවේ වන සතුන් සහ amp; වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණය
ආඥාපනත.
මෙම වර්ගීකරණය ආරක්ෂිත ප්රදේශ නිර්වචනය කිරීම සහ පටිගත කිරීම සඳහා ගෝලීය වශයෙන් පිළිගත් IUCN ආරක්ෂිත ප්රදේශ කළමනාකරණ කාණ්ඩ මගින් සපයන ලද නිර්වචන පිළිබිඹු කරයි. කළමනාකරණ අරමුණු අනුව වර්ගීකරණය කරන ලද 1993 වන තෙක් ආරක්ෂිත ප්රදේශ කාණ්ඩ 8 ක් තිබුණි. “සරණාගතභාවය” යන කාණ්ඩය ඉවත් කරන ලද අතර “සාගරික ජාතික උද්යානය” විසින් එකතු කරන ලදී
2009 දී වන සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනත සංශෝධනය කිරීම. ඊට අමතරව අභයභූමිය සමඟ “අභයභූමිය හෝ කළමනාකරණය කළ අලි රක්ෂිතයක්” ලෙස නව සංකල්පයක් එකතු කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, ආරක්ෂිත ප්රදේශ ජාලය තවමත් දැඩි ස්වභාවික රක්ෂිතය, ජාතික වනෝද්යානය, සමුද්ර ජාතික වනෝද්යානය, ස්වභාව රක්ෂිතය, කැලෑ කොරිඩෝව සහ අභයභූමිය සමඟින් රටේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් හෙක්ටයාර 1,258,997.55 (19.25%) ආවරණය කරයි.
සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනතට අනුව ආරක්ෂිත ප්රදේශ වර්ගීකරණය
- දැඩි ස්වභාවික රක්ෂිතය – 03
- ජාතික වනෝද්යානය – 25
- ස්වභාව රක්ෂිතය – 09
- කැලෑ කොරිඩෝව – 02
- සමුද්ර ජාතික වනෝද්යානය – 01
- සමුද්ර සංචිත – 00
- ස්වාරක්ෂක කලාපය – 00
- අභයභූමිය හෝ කළමනාකරණය කළ අලි රක්ෂිතයක් – 68 +1
- දැඩි ස්වභාවික රක්ෂිතය (SNR)
සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනතේ විධිවිධාන යටතේ දැඩි ස්වභාවික රක්ෂිත තුනක් (03) ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. (හග්ගල, යාල සහ රිටිගල). IUCN ආරක්ෂිත ප්රදේශ කාණ්ඩයේ (දැඩි ස්වභාව රක්ෂිතය) 1a ලෙස, සංරක්ෂණ අගයන් ආරක්ෂා කිරීම සහතික කිරීම සඳහා මෙම ප්‍රදේශවල මිනිසුන්ගේ පැමිණීම, භාවිතය සහ බලපෑම් දැඩි ලෙස පාලනය වන අතර සීමා කෙරේ. මෙම ප්රදේශ මානව බලපෑම හේතුවෙන් පිටතින් සිදුවන වෙනස්කම් නිරීක්ෂණය කිරීම සහ ආවේණික විශේෂ (Point endemic) සඳහා අද්විතීය වාසස්ථාන නිර්මාණය කිරීම සඳහා යොමු ක්ෂේත්‍ර වේ. SNR වෙත ඇතුළුවීම තහනම් නමුත් එය කිසියම් නිල රාජකාරියක් හෝ බලයලත් විද්‍යාත්මක පර්යේෂණයක් ඉටුකිරීමේ අරමුණින් සීමා නොවේ. වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්වරයාගේ අවසරය ඇතිව මෙම අරමුණු දෙකම යෙදවිය හැක.
ජාතික උද්යානය
විසි අට (25) ජාතික වනෝද්‍යාන නරඹන්නන්ට විද්‍යාත්මක, අධ්‍යාපනික, විනෝදාත්මක සහ සෞන්දර්යාත්මක අවස්ථා ලබා දෙමින් රට පුරා විසිරී ඇත. මෙම ප්රදේශ වන සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනතේ විධිවිධාන යටතේ ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ නියමිත නිලධාරියා විසින් නියමිත ගාස්තුව ගෙවා නිකුත් කරනු ලබන කොන්දේසිවලට අනුකූලව බලපත්‍ර සහිතව ජාතික වනෝද්‍යානයට ඇතුළුවීමට නරඹන්නන්ට අවසර ඇත. යාල සහ විල්පත්තුව මෙරට පැරණි ජාතික වනෝද්‍යාන වේ. යාල, විල්පත්තු, හෝර්ටන් තැන්න සහ උඩවලව මෙරට වැඩිපුරම නරඹන ජාතික වනෝද්‍යාන වේ. මාදුරුඔය, උඩවලව සහ ගල්ඔය වැනි ජාතික වනෝද්‍යාන ප්‍රකාශයට පත් කරනු ලැබුවේ ජල පෝෂක ප්රදේශ ආරක්ෂා කිරීම සහ දැවැන්ත වාරි ව්‍යාපෘති හේතුවෙන් අවතැන් වූ සතුන් සඳහා වාසස්ථාන සැපයීම සඳහා ය. ජාතික වනෝද්‍යානයේ අර්ථ දැක්වීම IUCN විසින් හඳුන්වා දී ඇති ආරක්ෂිත ප්රදේශ II කාණ්ඩයට අනුකූල වේ.
ස්වභාව රක්ෂිතය
වන සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනතේ විධිවිධාන යටතේ රටේ රජයේ ඉඩම් ප්රදේශ නවයක් (9) ස්වභාව රක්ෂිත ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත්තේ ඒවායේ ස්වභාවික තත්ත්වයන් ආරක්ෂා කර ගැනීම සඳහා ය. බලපත්‍රයක් නොමැතිව ඇතුළුවීම හෝ ස්වභාවික රක්ෂිතයක් තුළට අහිතකර ක්‍රියාකාරකමක යෙදීම තහනම්ය. එබැවින් මෙම ප්‍රදේශවල මානව බලපෑම අවම වී ඇති අතර IUCN (වනාන්තර ප්‍රදේශය) හි 1b කාණ්ඩයේ ආරක්ෂිත ප්රදේශ ලෙස ඔවුන්ගේ ස්වභාවික ලක්ෂණ රඳවා ගැනීමට ඉඩ ලබා දී ඇත.
කැලෑ කොරිඩෝව
වාසස්ථාන ඛණ්ඩනය වීම නිසා අද අපි බරපතළ ගැටලුවලට මුහුණ දෙනවා. එබැවින් රක්ෂිත ප්රදේශ අතර සතුන්ගේ ගමන් පහසුව සඳහා කැලෑ කොරිඩෝව ප්‍රකාශ කිරීම හොඳ විසඳුමකි. එසේම ජනගහනයක බෝවීමේ අවපාතය අවම කිරීම සහ එමගින් ජනගහනය ස්ථාවර කිරීමට දායක වීම ඉතා වැදගත් වේ. වන සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනතේ විධිවිධාන යටතේ කැලෑ මංසන්ධි දෙකක් (02) මෙතෙක් ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. (කවුල්ල – මින්නේරිය සහ නෙළුගල)
සමුද්ර ජාතික උද්යානය
සමුද්ර ජාතික වනෝද්‍යානයක නීතිමය විධිවිධාන සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනත යටතේ ප්‍රකාශයට පත් කර ඇති ජාතික වනෝද්‍යානයට බොහෝ දුරට සමාන වේ. සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා නිරීක්ෂණය සහ අධ්‍යයනය කිරීම සඳහා නරඹන්නන්ට සමුද්ර ජාතික වනෝද්‍යානවලට ඇතුළු වීමට අවසර ඇත. නමුත් සමුද්ර ජාතික වනෝද්යානය පිහිටුවීමට පෙර නීතියක් හෝ චාරිත්‍රයක් හෝ භාවිතයක් හෝ සම්ප්‍රදායික ක්‍රියාවක් මගින් සිදු කරන ලද ඕනෑම ක්‍රියාකාරකමක් කොන්දේසි පැනවීමෙන් අවසර දෙනු ලැබේ. සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනතේ විධිවිධාන යටතේ ආදම්ගේ පාලම ශ්‍රී ලංකාවේ 1 වන සමුද්ර ජාතික වනෝද්යානය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.
සමුද්ර රක්ෂිත
සමුද්ර රක්ෂිතය යනු වන සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනතේ විධිවිධාන යටතේ මෙතෙක් ප්‍රකාශයට පත් කර නොමැති සමුද්ර ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයකි.
ස්වාරක්ෂක කලාපය
ස්වාරක්ෂක කලාපය රජය සතු ඉඩම් වලින් සමන්විත විය යුතුය; ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිටත මායිමේ සිට විහිදේ. එය වඩා හොඳ ආරක්ෂාවක් සපයන අතර ජාතික වනෝද්‍යානයට මානව බලපෑම අවම කරයි. මේ දක්වා කිසිදු ස්වාරක්ෂක කලාපයක් ප්‍රකාශයට පත් කර නොමැත. කෙසේ වෙතත් වන සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂණ ආඥාපනතේ 9A වගන්තියට අනුව ජාතික වනෝද්‍යානයට මානව බලපෑම සීමා වී ඇත.
අභයභූමිය හෝ කළමනාකරණය කළ අලි රක්ෂිතයක්
අභයභූමියක් හෝ කළමනාකරණය කරන ලද අලි රක්ෂිතයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද ප්‍රදේශයකට රජයේ ඉඩම් සහ රජයේ ඉඩම් හැර වෙනත් දේ ඇතුළත් විය හැකිය. අභය භූමියක් තුළ පෞද්ගලික ඉඩමක පවා ඇතැම් කටයුතු තහනම් කර ඇත. 1 කළමනාකරණය අලි රක්ෂිතයක් ඇතුළුව අභයභූමි 68 ක් මේ වන විට ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත.